وارونگی هوا مساله‌ای است که این روزها بحث داغ همه ما در شهرهای پر جمعیت ایران شده. مساله ای که روزانه جان هزاران نفر را به خطر می‌اندازد.
در این مطلب نگاهی می‌اندازیم به عکسهایی از وارونگی هوای لندن در سال ۱۹۵۲ که از آن با عنوان مه دود بزرگ یاد می‌شود و در ادامه روایاتی از شاهدان عینی را نیز بازگو خواهیم کرد. مه‌دود بزرگ طی روزهای ۵ تا ۹ دسامبر سال ۱۹۵۲ اتفاق افتاد، آلودگی هوا در شهر لندن بسیار افزایش یافت. در اثر به کار گیری بیش از اندازه زغال سنگ و سرمای هوا مه‌دود غلیظی همه شهر را فرا گرفت و نزدیک چهار هزار تن در اثر این آلودگی جان خود را از دست دادند و بیش از صد هزار تن هم بیمار شدند. تحقیقاتی که بعداً انجام شد، آمار کشته شدگان آن واقعه را نزدیک دوازده هزار نفر برشمرده است.
ابعاد گسترده این فاجعه که از آن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین فجایع زیست‌محیطی و بدترین فاجعه مرتبط با آلودگی هوا در بریتانیا یاد می‌شود و فشار افکار عمومی موجب شد تا مجلس بریتانیا مصوبه‌ای را تحت عنوان مصوبه هوای پاک در سال ۱۹۵۲ تصویب کرد.
بریتانیا ــ 1952: مرگ ناگهانی چهار هزار تن تنها طی 5 روز در مه‌دود بسیار فراگیر و غلیظ که لندن را در بهت فرو برد؛ مصرف بیش از اندازه زغال سنگ در سرمای هوا، حادثه‌ای بی‌سابقه در تاریخ آلودگی هوا رقم زد و جهان را چنان شوک زده کرد که هنوز این رویداد پس از 65 سال، مثالی عبرت‌آموز برای کشورهاست. فاجعه‌ای تلخ که تحقیقات بعدی نشان داد شمار مرگهای ناشی از آن، به 12 هزار تن رسید و 100 هزار تن را بیمار کرد
ایران – تهران
ایران – 2016: 360 هزار مرگ (219 هزار مرگ در مردان و 141 هزار مرگ در زنان) رخ داده که معادل 443 مورد مرگ به ازای هر 100 هزار نفر است. اما چه میزان از این مرگها ناشی از بیماریهای مرتبط با آلودگی هوا بوده‌اند؟
آمارهای دکتر ملک‌زاده، معاون تحقیقات وزارت بهداشت ایران در این باره بسیار تکان‌دهنده و تاسف‌بار است:
به گزارش معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، تعداد مرگهای منتسب به آلودگی هوا در ایران شامل 29 هزار و 500 ( 8 درصد کل مرگها) بوده است که از این بین سهم بیماریهای قلبی عروقی 21 هزار و 847 مرگ (6.06 درصد))، بیماریهای تنفسی مزمن 3421 مرگ (0.95 درصد) ، سرطان‌ها 1604 مرگ ( 0.44 درصد) و سایر، 2 هزار و 717 (0.75 درصد) است
جان باختن 30 هزار ایرانی طی یک سال بر اثر آلودگی هوا هیچ کس را تکان نداد!
مرگ ایرانیان بر اثر آلودگی هوا ادامه دارد: به آمار 30 هزار مرگ در یک سال، 150 هزار بستری شدن سالانه را به همراه همه هزینه‌های کمرشکن آن اضافه کنید!
هیچ برنامه و قانون مصوبی در طول 42 سال قانونگذاری ! حریف آلاینده های هوا نشده است: خودروها با سهم 80 درصدی در آلایندگی هوا درحالی که 70 درصد آنها تک سرنشین هستند و هیچ محدودیت و مانعی در برابر خود نمی‌بینند. با بنزین 1000 تومانی که در دنیا جزو ارزان ترین بنزین‌هاست، از کنار مصوبات و برنامه‌‌ها و قوانین و سلامت هموطنان می گذرند. معابر تهران 4 برابر ظرفیت موجود با خودروهای در حال تردد اشغال شده است. ده ها اتوبان دیگر هم ساخته شود، به گفته رییس پلیس وقت راهنمایی و رانندگی تهران باز مملو از خودروهای شخصی می‌شود!
تکلیف چیست؟ ادامه مرگ و میر، تعطیلی مدارس، حبس سالمندان در خانه یا فقط قاطعیت دولت در اجرای مصوبات؟
هر بهار و تابستان و پاییز می‌رود و نوبت به زمستان با 27 درصد افزایش ترددها و آلودگی هوای تشدید یافته ناشی از آن می‌رسد. تعطیلی مدرسه کودکان بی‌‌گناه و حبس سالمندان در خانه، در قصور مسوولان و بی‌تفاوتی ما مردم ، تنها راهکار هر ساله برای کنترل آلودگی هواست.
ما می‌دانیم هیچ دولتی نتوانسته 3.5 میلیون موتورسیکلت را که 80 برابر خودروها آلایندگی دارند و تمام معابر از پیاده‌روها گرفته تا خیابان‌ها و خطوط ویژه را عرصه تاخت و تاز خود قرار داده‌اند ساماندهی کند و نیز حریف 100 هزار خودرو دیزلی در حال تردد در پایتخت که هیچ تجهیز کنترل آلایندگی در اگزوز آنها وجود ندارد ، نشده است. با این همه ما، به جای نجات خود و کودکانمان از تنفس هوای سمی، خیابان‌ها را مملو از خودروهای شخصی تک سرنشین کرده‌ایم ؛ حاضریم انبوهی از خودروها را به خیابان‌ها بیاوریم و در ترافیک وحشتناک خودساخته، چندین برابر زمان مورد نیاز، برای رسیدن به مقاصد مورد نظر وقت صرف کنیم.
ورود 31 میلیون لیتر گاز سمی به هوای پایتخت با 14 میلیون لیتر بنزین مصرفی روزانه!
اگر وقوع جنگ را وحشتناک‌ترین تصور ممکن برای مردم یک کشور می‌دانید، این خبر تلخ را به یاد بسپارید: بر اساس گزارش جهانی کمیسیون آلودگی و سلامت، آلودگی هوا بیشتر از جنگ‌ها کشته بر جای می‌گذارد. این یک هشدار بدون اغراق است که یک مقام دولتی آن را اعلام نکرده بلکه حاصل تحقیق معتبر جهانی است. فقط در همین تهران، میزان آزبست در هوا، 10 برابر استاندارد جهانی است! روزانه 31 میلیون لیتر گاز سمی با مصرف 14 میلیون لیتر بنزین در هوای پایتخت منتشر می‌شود و هوای لازم برای تنفس را می‌سوازند! هر سال بیش از 100 روز هوای تهران در شرایط ناسالم و آلوده قرار دارد.
افزایش 60 درصدی شمار بیماران تنفسی در روزهای تشدید آلودگی هوا
آمارها همچنین نشان می‌دهد در روزهای تشدید آلودگی هوای پایتخت٬ شمار بیماران تنفسی تا 60 درصد افزایش می‌یابد و آلودگی هوا در تهران به طور متوسط موجب کاهش 5 سال از عمر تهرانی‌ها شده است. همه اینها کافی است تا ما را به درک بموقعی از بحران جدی و فاجعه ملی پیش رو برساند
بعد از چهار دهه قانونگذاری، همه راه‌های رفتنی را آزموده ایم و ما و دولت‌هایمان، به هیچ نتیجه موفقی در کاهش آلودگی هوا نرسیده‌ایم اکنون منتظر فاجعه لندن هستیم؟
خطر آلودگی هوا در تهران بسیار جدی‌تر از تصور ماست ؛ مردم و مسوولان ایران، به پیشگیری از وقوع بحران عادت ندارند و تا بحران واقع نشود، آن را جدی نمی‌گیرند. کارشناسان به طور قطع می‌گویند: آلاینده‌‌هایی که در تهران تولید می‌شوند به دلیل وجود ترکیبات هیدروکربنی سمی مثل اتان، بنزن، بوتادین، فرمالدئید، استالدئید، پروپان و … در بنزین مصرفی خودروها به مراتب خطرناک تر از سوختن زغال سنگ در مه‌دود فاجعه بار لندن دهه 1950 هستند. آیا با بدبینانه خواندن این پیش‌بینی‌ها و تصور ایجاد بی‌دلیل واهمه، به انتظار فاجعه لندن نشسته‌ایم و بر این گمانیم که مرگ 4 هزار نفر در یک روز بر اثر آلودگی هوا، ابدا امکان تکرار ندارد.
آلودگی هوا، بدترین عملکرد ایران در شاخص های توسعه پایدار 2016
معاون تحقیقات وزارت بهداشت ایران در یک هشدار جدی اظهار می‌کند که وضعیت کلانشهرهای کشور بخصوص تهران از نظر آلودگی هوا، دقیقا مشابه 65 سال پیش لندن و نیز افزایش تاثیر خطرات آلودگی هوا بر سلامت شهروندان ایران بسیار جدی‌تر از گذشته است.
دکتر ملک‌زاده، با اشاره به عملکرد فوق‌العاده ضعیف ایران در زمینه « آلودگی هوا» ی شاخص‌های سلامت توسعه پایدار 2016 که دارای نمره بسیار پایین 26 از 100 بوده‌ایم، می‌گوید: دولتها نتوانسته‌اند موفقیتی در کاهش آلودگی هوا و کنترل کیفیت آن داشته باشند که یکی از علل آن نداشتن نگاه پایدار به برنامه های توسعه است یعنی کشور ما توسعه می یابد اما نه توسعه پایدار ! درست مثل آن که کودکانمان را در برابر بیماریهای عفونی واکسینه می‌کنیم و بیماری های عفونی و واگیر را کاهش می‌دهیم، اما بیماریهای مزمن غیرواگیر در ایران، در حال افزایش است و نشان می‌دهد برنامه‌های پایدار نیستند
